پرسش :

منظور از واژه «طعام» در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :
واژه «طَعامْ» هم معنى مصدرى و هم معنی اسم مصدرى دارد، یعنى هم به غذا خوردن گفته مى‌ شود و هم به خود غذا؛ و گاه این واژه بر خصوص گندم اطلاق شده، چنانکه در حدیثى آمده است که پیغمبر(صلوات الله علیه) دستور داد زکات فطره را یک صاع (یک من) از «طعام» یا یک صاع از شعیر (جو) بدهند که در اینجا طعام به معنى گندم در مقابل جو استعمال شده است.

در «لسان العرب» تصریح شده که طعام اسم جامعى است براى تمام خوردنى ها، ولى هم او و هم «راغب» در «مفردات» تصریح کرده اند که این واژه گاهى در نوشیدنى ها نیز به کار مى رود، مانند: «وَ مَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّى وَ مَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَهُوَ مِنىِّ»(1)؛ (آنها که از آن بنوشند، از من نیستند؛ و آنها که بیشتر از یک پیمانه با دست خود، از آن نخورند، از من هستند).

«خلیل بن احمد» در کتاب «العین» نیز مى‌ گوید: در کلام عرب طعام غالبآ به خصوص گندم گفته مى‌ شود. ولى ظاهرآ این به خاطر آن است که غالبآ غذاى اصلى نان است و آن را نیز از گندم درست مى‌ کنند، و گرنه بسیارى از ارباب لغت تصریح کرده‌ اند که مفهوم طعام عام است.(2) بعضى نیز گفته‌ اند طعام به معنى خرما است. این سخن نیز ظاهرآ به خاطر همان است که در آن عصر و محیط خرما یک غذاى اصلى بوده است.

پی‌نوشت‌ها:
(1). قرآن کریم، سوره بقره، آیه 249.
(2). لسان العرب، ابن منظور محمد بن مکرم، دار صادر، بیروت، 1414 قمری، چاپ سوم، ج 12، ص 363؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانى حسین بن محمد، تحقیق: صفوان عدنان داود، دارالعلم- الدار الشامیة، دمشق، بیروت، 1412 ق، چاپ اول، ج 1، ص 519؛ کتاب العین، فراهیدى خلیل بن احمد، انتشارات هجرت، قم، 1410 ق، چاپ دوم، ج 2، ص 25؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ابن اثیر جزرى، مبارک بن محمد، محقق/ مصحح: طناحى، محمود محمد/ زاوى، طاهر احمد، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏، قم‏، 1367شمسی، چاپ چهارم‏، ج 3، ص 125.

منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 ش، چاپ نهم، ج 2، ص 336.